شمس‌الدین امیرعلاییشمسالدین امیرعلایی یکی از سیاسیون دوران قاجار و از افراد مشهور خاندان امیرعلایی بود. ۱ - زندگینامهشمسالدین امیرعلایی در سال ۱۲۷۹ در تهران به دنیا آمد. وی فرزند نجدالدوله و نتیجه رحیم‌خان علاءالدوله بود که تحصیلات خود را در مدرسه سن لویی تهران، مدرسه دارالفنون و مدرسه حقوق به اتمام رساند و در سال ۱۳۰۹ برای ادامه تحصیل راهی اروپا شد [۱]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۵، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
و مدرک لیسانس حقوق را در دانشگاه مون پولیه پاریس به دریافت کرد. [۲]
شیفته، نصرالله، رجال بدون ماسک ایران، ص۴۳، چاپ تابان، تهران، سال ۱۳۳۱.
۲ - تاسیس حزب ایراناو که مدرک خود را از فرانسه گرفته بود به همرام هم کلاسی‌های ایرانی خود حزب «ایران» را تشکیل دادند. [۳]
آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ص۲۹۸، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی، تهران، سال۸۸.
وی در مجله‌ای به نام «مجموعه حقوقی» مقالات مفیدی ارائه می‌داد و از فعالان مجله بود. [۴]
عاقلی، باقر، خاطرات یک نخست وزیر، ص۹۲- ۹۳، انتشارات علمی، تهران، سال ۷۱.
به ایران آمد و پس از خدمتی کوتاه در دادگستری پپ، به کمک علی‌اکبر داور در وزارت دارایی مشغول به کار شد و بعد از مرگ داور به دادگستری بازگشت و در سال ۱۳۲۲ به دادستانی دیوان کیفر کارکنان دولت منصوب شد [۵]
عاقلی، باقر، خاطرات یک نخست وزیر، ص۹۲- ۹۳، انتشارات علمی، تهران، سال ۷۱
و تمام همّ خود را برای مبارزه با مفاسد اقتصادی گذاشت که همین پافشاری او موجبات اخراجش را فراهم کرد.۳ - امیر علایی در کابینه قوامدر سال ۱۳۲۴ حزب ایران را ترک کرد [۶]
آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب، ص۲۹۸، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، نشر نی، تهران، سال۸۸.
و در بهمن همان سال به عنوان کفیل وزارت کشاورزی وارد کابینه اول قوام شد [۷]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۳۸۴، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
و در زمان ترمیم کابینه به عنوان وزیر کشاورزی شروع به کار کرد. [۸]
هروی، مهدی، سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷سال، ص۴۷۲، نشر نوگل، تهران، سال۸۴.
در کابینه دوم قوام که در ۳۰ خرداد ۱۳۳۶ اعلام گردید، در سمت خود ابقا شد؛ [۹]
آرامش، احمد، خاطرات سیاسی، ص۲۴۳، به کوشش غلام حسین میرزا صالح، نشر جی نشر، اصفهان، سال ۶۹.
اما بعد از مدتی به سبب موضوع حمل جنازه رضاشاه از مصر به تهران و دفن آن که او به مخالفت با آن پرداخته بود، از کابینه قوام استعفا داد. [۱۰]
جانزاده، علی، خاطرات سیاسی رجال ایران از مشروطیت تا کودتای ۲۸ مرداد۱۳۳۲، ص۵۸۳، انتشارات جانزاده، تهران، سال ۸۲.
با سقوط دولت قوام، سپهبد حاج علی رزم آرا، امیرعلایی را جزء افراد صالح و شایسته و ناآلوده شناسایی و از او به کابینه خود دعوت کرد که وی نپذیرفت. [۱۱]
آموزگار، جهانگیر، فراز و فرود دودمان پهلوی، ص۵۳۶، ترجمه اردشیر لطفعلیان، نشر مرکز ترجمه و نشر کتاب، تهران، سال۷۵.
۴ - سمتهاامیرعلایی در مشاغل متعددی خدمت کرد که برخی عبارتند از: ۴.۱ - امیرعلایی در دولت مصدقدر سال ۱۳۲۹ در زمان دولت رزم آرا با اجازه مصدق، استاندار گیلان شد [۱۲]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۶، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
و بعد از مرگ رزم آرا، در دولت اول حسین علاء پست وزارت دادگستری را پذیرفت. [۱۳]
هروی، مهدی، سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷سال، ص۴۷۲، نشر نوگل، تهران، سال۸۴.
وی تنها وزیر در کابینه علاء بود که عضو جبهه ملی بود. [۱۴]
شیفته، نصرالله، رجال بدون ماسک ایران، ص۴۴، چاپ تابان، تهران، سال ۱۳۳۱.
در دولت دکتر مصدق نیز در اردیبهشت سال ۱۳۳۰ به عنوان وزیر اقتصاد ملی شروع به کار کرد. [۱۵]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۴۴۹، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
در خرداد همان سال با حفظ سمت در وزارت اقتصاد، مامور فوق‌العاده دولت در خوزستان و استاندار استان ششم شد و همچنین در اجرای ملی شدن صنعت نفت مراقبت تامه داشته است. [۱۶]
علایی شمس‌الدین، امیر، خلع ید از شرکت نفت انگلیس و ایران، ص، ۵ انتشارات کتابفروشی دهخدا، تهران، سال۱۳۵۷.
مدتی بعد وزیر کشور دولت مصدق شد و جای زاهدی نشست. [۱۷]
هروی، مهدی، سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷سال، ص۴۷۳، نشر نوگل، تهران، سال۸۴.
در آذر ماه همان سال به سبب تغییراتی که در کابینه مصدق روی داد او وزیر دادگستری شد. [۱۸]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۴۵۷، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
در فاصله شهریور ۲۰ تا ۳۲ به جهت اینکه دربار در دادگستری نفوذی نداشت؛ [۱۹]
طلوعی، محمد، بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست، ج۲، ص۸۵۹، نشر علم، تهران، سال۸۳.
لذا امیرعلایی با شاه رابطه خوبی نداشت و این موجب شد که از اعتماد شاه برخوردار نباشد. [۲۰]
طلوعی، محمد، بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست، ج۱، ص۳۳۵، نشر علم، تهران، سال۸۳.
در سال ۱۳۳۲ به علت اختلافاتی که بین آیت‌الله کاشانی و امیرعلایی به وجود آمد، مصدق مجبور شد، او را از سمتش کنار بگذارد، لذا به عنوان وزیر مختار در بلژیک راهی آن کشور شد و تا ۲۸ مرداد ۳۲ در همین سمت باقی بود. [۲۱]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۴۵۷، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
وی مدتی در اروپا ماند و سپس به ایران بازگشت. او به همراه ۵ تن دیگر از نمایندگان سیاسی ایران در کشورهای خارجی که از حکومت ملی حمایت کردند احضار و اخراج شد. [۲۲]
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، ص۲۲۰، نشر پیکان، تهران، سال۸۰، چاپ پنجم.
وی به فعالیت خود علیه دولت ادامه داد که این باعث دستگیری او در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۳۴ شد که مدتی زندانی و بعد به جنوب تبعید گردید. [۲۳]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۲، ص۵۲، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
[۲۴]
موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ج۴، ص۳۲۵، چاپ پکا، لندن، سال۱۳۷۶.
پس از خلاصی به اروپا رفت و ادامه تحصیل داد و موفق شد از دانشگاه سورین در دو نوبت دکتری دانشگاهی و دولتی بگیرد. [۲۵]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۴۵۷، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
وی از سران جبهه ملی و از نزدیکان و طرفداران دکتر مصدق بود [۲۶]
موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، سیاست و سازمان حزب توده از آغاز تا فروپاشی، ج۱، ص۱۵۰، تهران، سال ۱۳۷۰.
و کتاب‌های زیادی برجای گذاشت. وی به عنوان یکی از رهبران جبهه ملی در درگیری اول بهمن ۱۳۴۰ در دانشگاه تهران و تظاهرات ۱۶ شهریور مردم تهران شرکت داشت. [۲۷]
هروی، مهدی، سمیعی، احمد، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷سال، ص۲۰۴- ۳۹۰، نشر نوگل، تهران، سال۸۴.
۵ - سفیر ایران در پاریسپس از پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط شاه، دکتر کریم سنجانی، رهبر جبهه ملی و وزیر امور خارجه کابینه مهندس مهدی بازرگان، دکتر امیرعلایی را که در فرانسه از وجهه خوبی برخوردار بود، به عنوان سفیر ایران در پاریس دعوت به همکاری کرد و ایشان پذیرفت؛ [۲۸]
شمس‌الدین علایی، امیر، مصدق هم ملی بود و هم مسلمان، رساله دکتر محمد مصدق، ص۴، انتشارات میترا، تهران، سال۷۰.
اما در سال ۱۳۵۹ به سبب اختلاف با قطب‌الدین، وزیر امور خارجه وقت، استعفاء داد و به ایران بازگشت. وی در مورد بختیار گفته بود که وی از سال ۱۳۶۳ برای سیا کار می‌کند. [۲۹]
موتی، مصطفی، بازیگران سیاسی از مشروطیت تا سال ۱۳۵۷، ص۲۶۲، ج۳، چاپ پکا، لندن، سال۷۵.
۶ - سال وفاتدکتر امیرعلایی بعد از چند سال زندگی در ایران، در سال ۱۳۷۳ درگذشت. [۳۰]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۱، ص۲۰۷، انتشارات نارمک، تهران، سال۸۴.
۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان امیرعلایی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۳/۲۳. رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان امیرعلایی | خاندان های ایرانی | رجال سیاسی عصر پهلوی | رجال سیاسی عصر قاجار | نظامیان عصر پهلوی | وزیران عصر پهلوی
|